NOWOTWORY ZŁOŚLIWE OGÓŁEM

Mianem nowotworów złośliwych określa się grupę około 100 schorzeń, które zostały skalsyfikowane w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów  Zdrowotnych. Nowotwory są drugą przyczyną zgonów w Polsce.

Zachorowalność

Liczba zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce w ciągu ostatnich trzech dekad wrosła ponad dwukrotnie, osiągając w 2010 roku ponad 140,5 tys. zachorowań, z czego około 70 tys. u mężczyzn i 70,5 tys. u kobiet. Surowe współczynniki zachorowalności wzrosły u mężczyzn z 197/10⁵ w 1980 roku do 376/10⁵ w 2010 roku. Wśród kobiet w 1980 roku surowy współczynnik zachorowalności wynosił 182/10⁵, a w 2010 roku jego wartość wzrosła do 355/10⁵ (tab.1).

Najczęściej występującymi nowotworami u mężczyzn są nowotwory płuca stanowiące około 1/5 zachorowań na nowotwory. W dalszej kolejności znajduje się rak gruczołu krokowego (13%), rak jelita grubego (12%)  i rak pęcherza moczowego (7%).  Wśród dziesięciu najczęstszych nowotworów u mężczyzn znajdują się również nowotwory żołądka, nerki, krtani, białaczki i chłoniaki (rys. 1). Wśród kobiet nowotworem jest rak piersi stanowiący ponad 1/5 zachorowań na nowotwory. Nowotwory jelita grubego są drugim co do częstości nowotworem u kobiet (10%). Trzecie miejsce zajmuje rak płuca (9%). W dalszej kolejności występują nowotwory trzonu macicy (7%), jajnika (5%), szyjki macicy, nerki, żołądka i tarczycy (rys. 1).

Zachorowania na nowotwory złośliwe nie występują z równą częstością w ciągu życia człowieka. Większość zachorowań na nowotwory złośliwe (70% zachorowań u mężczyzn i 60% zachorowań u kobiet) występuje po 60 roku życia. Ryzyko zachorowania na nowotwór wzrasta wraz z wiekiem osiągając szczyt w ósmej  dekadzie życia (rys. 2).

Zachorowalność na nowotwory złośliwe mierzona współczynnikiem standaryzowanym wzrastała wśród mężczyzn w dekadzie lat 80. ubiegłego wieku, a od początku lat 90. nastąpiło zahamowanie wzrostu i przez kolejne dwie dekady utrzymuje się plateau. W populacji kobiet w ciągu ostatnich trzech dekad standaryzowane współczynniki zachorowalności wzrosły o około 60% (152/10⁵ w 1980 roku wobec 205/10⁵ w 2010 roku) (rys. 3).

Trendy zachorowalności na nowotwory złośliwe są zróżnicowane w zależności od grupy wiekowej (rys. 4). Wśród najmłodszych (do 20 roku życia) w ciągu minionej dekady zachorowalność wzrastała nieznacznie w podobnym tempie u mężczyzn i kobiet. Wartość współczynników zachorowalności w tej grupie wiekowej u obu płci znajduje się na podobnym poziomie (około 11-13/10⁵ w 2010 roku).  Wśród młodych dorosłych (w wieku 20-44 lat) zachorowalność u kobiet jest prawie dwukrotnie wyższa niż u mężczyzn (w 2010 roku 81/10⁵ u kobiet wobec 47/10⁵ u mężczyzn).  Trend zachorowalności u młodych mężczyzn wykazywał krótkotrwałą tendencję wzrostową (do połowy lat 90. XX wieku), po czym nastąpiła stabilizacja wartości współczynników. Wśród młodych kobiet ostatnie trzy dekady to okres intensywnego wzrostu zachorowalności (współczynnik zachorowalności wzrósł prawie 1,5 razy) (rys. 4).

Wśród mężczyzn w średnim wieku (45-64 lat) po okresie wzrostu zachorowalności (od początku lat 80. do połowy lat 90. XX wieku) obserwuje się tendencję spadkową. Wśród kobiet w średnim wieku  zachorowalność w latach 1980-2010 wzrosła 1,7 razy, co spowodowało, że od 2007 roku zagrożenie nowotworami populacji kobiet jest na tym samym poziomie jak u mężczyzn.  U mężczyzn w najstarszej grupie wiekowej (powyżej 65 roku życia) wzrost zachorowalności utrzymywał się do połowy lat 90. XX wieku, po czym nastąpiła stabilizacja zachorowalności. W populacji starszych kobiet w ciągu omawianych trzech dekad obserwuje się prawie 1,6-krotny wzrost zachorowalności.

 

Przeżycia 

Wskaźniki przeżyć są dość powszechnie używanym na świecie miernikiem skuteczności leczenia chorób nowotworowych.  Przyjmuje się, że wskaźniki przeżyć jednorocznych obrazują skuteczność leczenia podstawowego, natomiast wskaźniki przeżyć 5-letnich są wskazują poziom skuteczności leczenia. Przedstawione wskaźniki dotyczą pacjentów nowotworowych zdiagnozowanych w dwóch okresach: 2000-2002 (zakończenie obserwacji 31 XII 2007) i 2003-2005 (zakończenie obserwacji 31 XII 2010).

Wśród pacjentów zdiagnozowanych w Polsce w latach 2000-2002  1-roczne wskaźniki przeżyć wynosiły 54,9% u mężczyzn i 70,4% u kobiet. Wśród mężczyzn  wskaźnik przeżyć 1-rocznych wzrósł z 54,9% dla zdiagnozowanych w latach 2000-2002 do 57,3 dla pacjentów zdiagnozowanych w latach 2003-2005. Do końca pierwszej dekady XXI wieku nastąpił znaczny wzrost wskaźnika przeżyć wśród kobiet: dla pacjentek zdiagnozowanych w latach 2003-2005 wskaźnik 1-rocznych przeżyć wzrósł o prawie 8 punktów procentowych (do 78%) w porównaniu do lat 2000-2002 (70,4%) (rys. 5).

Przeżycia 5-letnie w ciągu pierwszej dekady XXI wzrosły u mężczyzn z 32,9% do 37,3%, natomiast u kobiet z 51,2% do 53,5% (rys. 6).

 

Polska na tle Europy

Zachorowalność na nowotwory złośliwe w Polsce jest u obu płci niższa niż średnia dla krajów Unii Europejskiej: wśród mężczyzn zachorowalność jest niższa o około 20%, wśród kobiet o około 10% (rys.7).

 

Umieralność

Liczba zgonów na nowotwory złośliwe w Polsce w ciągu ostatnich pięciu dekad wrosła prawie 2,4-krotnie. W 2010 roku stwierdzono  prawie 93 tys. przy czym prawie 41 tys. wystąpiło u mężczyzn i prawie 52 tys. zgonów wystąpiło u kobiet.  Surowe współczynniki umieralności wzrosły u mężczyzn z 128/10⁵ w 1965roku do 278/10⁵ w 2010 roku. Wśród kobiet w 1965 roku surowy współczynnik zachorowalności wynosił 119/10⁵, a w 2010 roku jego wartość wzrosła do 205/10⁵ (tab.1).

Najczęstszą nowotworową przyczyną zgonu u mężczyzn jest rak płuca (ponad 1/3 zgonów). Nowotwory jelita grubego stanowią 12% zgonów nowotworowych u mężczyzn, a rak gruczołu krokowego 8%. Wśród najczęstszych nowotworowych przyczyn zgonu znajduje się również rak żołądka, pęcherza moczowego, trzustki, nerki, białaczki oraz nowotwory mózgu. Wśród kobiet od czterech lat rak płuca jest najczęstszą przyczyną zgonu stanowiąc co szóstą przyczynę zgonów nowotworowych. Rak piersi stanowi 13% zgonów wyprzedzając raka jelita grubego (12%). Kolejnymi co do częstości zgonów nowotworami u są rak jajnika, trzustki, żołądka, szyjki macicy, nowotwory mózgu i białaczki.

Częstość zgonów nowotworowych w zależności od wieku jest pochodną występowania zachorowań w poszczególnych grupach wieku. Większość zgonów na nowotwory złośliwe (75%) występuje po 60 roku życia. Ryzyko zgonu na nowotwór wzrasta wraz z wiekiem osiągając szczyt w ósmej, dziewiątej dekadzie życia (rys. 1).

Umieralność z powodu nowotworów złośliwych mierzona standaryzowanym współczynnikiem umieralności wzrastała wśród mężczyzn do połowy lat 80. ubiegłego wieku, po czym nastąpiło zahamowanie wzrostu i przez ponad dekadę (1988-2001) utrzymywało się plateau, natomiast w pierwszej dekadzie XXI wieku rozpoczął się spadek umieralności (w latach 2002-2010 o około 15%).  W populacji kobiet umieralność utrzymuje się od prawie pół wieku na stałym poziomie (około 100/10⁵) (rys. 2).

Trendy umieralności z powodu nowotworów złośliwych wykazują różne tendencje w zależności od grupy wiekowej (rys. 3-4). Wśród najmłodszych (do 20 roku życia) w ciągu całego okresu obserwacji u obu płci umieralność wykazywała malejącą tendencję, a wartość współczynników pozostawała na podobnym poziomie (około 3/10⁵ w 2010 roku) (rys. 3).  Od początku lat 90. XX wieku umieralność wśród młodych dorosłych (w wieku 20-44 lat) wykazuje tendencję malejącą, a wartość współczynników u obu płci pozostaje na podobnym poziomie (około 16,5/10⁵ w 2010 roku).  Trend umieralności u młodych mężczyzn wykazywał tendencję wzrostową do połowy lat 80. XX wieku, po czym nastąpił  gwałtowny spadek wartości współczynników – o około 50% w 2010 roku w porównaniu do 1985 roku. Wśród młodych kobiet umieralność pozostawała na stałym poziomie do początku lat 90 XX wieku, natomiast ostatnie dwie dekady przyniosły spadek umieralności (rys. 3).

Wśród mężczyzn w średnim wieku (45-64 lat) po okresie wzrostu zachorowalności (do początku lat lat 90. XX wieku) obserwuje się tendencję spadkową (spadek wartości współczynnika umieralności o ¹/₃). Wśród kobiet w średnim wieku  umieralność pozostaje na stałym poziomie w całym okresie (rys. 4). 

U mężczyzn w najstarszej grupie wiekowej (powyżej 65 roku życia) wzrost umieralności utrzymywał się do początku obecnego stulecia, natomiast ostatnia dekada przyniosła spadek umieralności o 10%. W populacji starszych kobiet w ciągu omawianego okresu umieralność utrzymywała się na stałym poziomie, chociaż wydaje się, że w ostatniej dekadzie nastąpił niewielki spadek (około 5%).

 

Polska na tle Europy

Umieralność z powodu nowotworów złośliwych jest w Polsce wyższa niż średnia dla krajów Unii Europejskiej, o około 20% u mężczyzn i około 10% u kobiet (rys.5.).