Stadia zaawansowania
W celu oceny stopnia zaawansowania czerniaka stosuje się klasyfikację TNM. Składają się na nią 3 czynniki: „T” określające ognisko pierwotne, czyli zmianę skórną, składowa „N” mówiąca o występowaniu przerzutów do węzłów chłonnych oraz składowa „M” określająca występowanie przerzutów do odległych narządów. Zmianę ocenia się początkowo klinicznie, a następnie po jej pobraniu pod mikroskopem (cTNM – opis kliniczny, pTNM – opis patomorfologa). Dodatkowo pod mikroskopem określa się tak zwany indeks mitotyczny. Jest to wskaźnik mówiący o tym, jak dużo komórek w danej zmianie jest w stanie mitozy, czyli ulega podziałowi. Na podstawie tych wszystkich danych określa się stopień zaawansowania choroby. To dzięki niemu można dobrać najlepszy sposób leczenia i określić rokowanie.
Szczegółowe kryteria TNM znaleźć znajdują się na końcu opracowania, a poszczególne stopnie oznaczają:
- Stopień 0 – tak zwany carcinoma in situ, czyli postać nieprzekraczająca naskórka i nienaciekająca.
- Stopień I – w tym stadium nie są zajęte węzły chłonne, nie ma przerzutów, a guz, jeśli jest owrzodzony, nie przekracza 1 mm grubości, zaś jeśli owrzodzenie nie występuje, wówczas nie przekracza 2 mm.
- Stopień II – tutaj również czerniak występuje tylko miejscowo. Stopień jest podzielony na 3 podstopnie, w których cechą decydującą jest grubość zmiany pierwotnej:
- zmiana z owrzodzeniem o grubości do 2 mm, a nieowrzodzona do 4 mm,
- zmiana z owrzodzeniem o grubości do 4 mm, bez owrzodzenia może być większa,
- grubość zmiany z owrzodzeniem przekracza 4 mm.
Jak widać, grubość nacieku ma duże znaczenie. Pomocna tutaj jest tak zwana skala Breslowa (ryzyko nawrotu i niepomyślnego rokowania rośnie z każdym milimetrem głębokości naciekania ogniska pierwotnego czerniaka). Istotne jest również owrzodzenie ogniska pierwotnego, także związane z gorszym rokowaniem.
- W stopniu III występują już przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych. Istotne jest określenie ich liczby oraz rodzaju nacieku. Mogą występować tak zwane mikroprzerzuty, czyli stwierdzane pod mikroskopem naciekanie węzła odbierającego chłonkę bezpośrednio z danego regionu, lub mogą być zajęte całe węzły, co stwierdza się już w badaniu klinicznym.
Większa liczba zajętych przerzutowo węzłów przekłada się negatywnie na rokowanie, niezależnie od tego, czy są to zmiany stwierdzone w badaniu mikroskopowym, czy przy badaniu przedmiotowym przez lekarza.
- Stopień IV – najbardziej zaawansowane stadium choroby, w którym dochodzi do powstania przerzutów w odległych narządach, takich jak płuca czy wątroba.
Najlepsze rokowanie stwierdza się u chorych z przerzutami do skóry, tkanki podskórnej i odległych węzłów chłonnych. Lepiej też rokują izolowane zmiany przerzutowe w płucach w stosunku do innych lokalizacji narządowych.
Istotnym czynnikiem rokowniczym jest aktywność enzymu o nazwie dehydrogenaza mleczanowa (LDH). Podwyższone stężenie LDH u chorych ze stwierdzonym rozsiewem jest bardzo niekorzystnym czynnikiem rokowniczym bez względu na liczbę i lokalizację zmian przerzutowych.
