Nowotwory
Diagnostyka

Diagnostyka

Proces diagnostyczny w przypadku chorób nowotworowych zwykle składa się z kilku podstawowych elementów:

1.  Wywiad i badanie kliniczne
2.  Diagnostyka obrazowa
3.  Badania biochemiczne
4.  Pobranie materiału, badanie histopatologiczne

 Wywiad chorobowy i badanie kliniczne

Dobrze zebrany wywiad, czyli tak zwane badanie podmiotowe, to podstawa każdego badania lekarskiego. Informacje o objawach, dotychczasowym przebiegu choroby oraz wywiad rodzinny jest tutaj niezwykle istotny. Nigdy nie należy zatajać informacji przed lekarzem. Jego zadaniem jest wybór istotnych wydarzeń i symptomów. Dobrze zebrany wywiad pozwala na postawienie wstępnej diagnozy i wybór odpowiednich badań w celu jej weryfikacji. Ukierunkowanie dalszych działań często skraca czas do dokładnego rozpoznania i przyspiesza proces wdrożenia leczenia.

Z powodu różnorodności grupy chorób nowotworowych ich objawy również mogą być bardzo odmienne. Mogą dawać objawy ogólne, dotyczące całego organizmu jak i miejscowe wynikające z rozrostu guza. Często zgłaszane objawy ogólne, które powinny budzić niepokój to:

• Gorączka o niewyjaśnionej etiologii – spowodowana jest zaburzeniami mechanizmów termoregulacji, choć nie jest to jedyny możliwy mechanizm jej powstania;
• Utrata wagi – często pacjenci tracą znaczną część masy ciała w krótkim odstępie czasu;
• Długotrwałe osłabienie i uczucie zmęczenia;
• Ból – ból jest niezwykle ważnym aspektem w onkologii. Może być pierwszym objawem niektórych nowotworów, ale bardzo często towarzyszy też pacjentom terminalnym;
• Przewlekłe krwawienia i skłonność do siniaczeń i podbiegnięć krwawych – wynikają ze zmiany składu białka w osoczu krwi;

Drugą grupą objawów są objawy miejscowe, spowodowane uciskiem bądź zniszczeniem tkanek. Mogą wystąpić:

• Zmiany na skórze – niegojące się rany, zmiana wyglądu lub rozmiaru znamion, przebarwienia;
• Krew w moczu lub stolcu;
• Zaburzenia funkcji układu pokarmowego jak biegunki, zaparcia, zaburzenia lub ból przy połykaniu;
• Ból podczas oddawania moczu, parcie na mocz;
• Nieprawidłowe krwawienie z dróg rodnych;
• Chrypka nieustępująca pomimo leczenia;
• Przewlekły, niewyjaśniony kaszel, krwioplucie;
• Wciągnięcie brodawki sutkowej;
• Powiększone węzły chłonne;
• Wyczuwalny guz;

W razie wykrycia u siebie niepokojących symptomów, zawsze należy zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu i zasięgnąć porady.

Dokładny opis symptomatologii danego nowotworu można znaleźć w odpowiednich rozdziałach dotyczących określonej lokalizacji.

Kolejnym ważnym etapem jest badanie przedmiotowe. Lekarz oglądając całe ciało odnajduje podejrzane zmiany barwnikowe, ocenia kolor powłok skórnych (bladość, zażółcenie). Badaniem palpacyjnym wykrywa zgrubienia, guzy, powiększone węzły chłonne. Dzięki badaniu poszczególnych układów może ocenić ich funkcje i nieprawidłowości w budowie. Kompleksowe badania połączone z wywiadem jest nieocenionym źródłem informacji.

Diagnostyka obrazowa

W diagnostyce onkologicznej wykorzystuje się szerokie spektrum badań obrazowych. Pozwalają one na wykrywanie zmian, określanie ich położenia i rozmiarów, ocenę kształtu, wreszcie umożliwiają wykrycie przerzutów w odległych tkankach organizmu. Poniżej zostaną opisane podstawowe metody obrazowania. Należy pamiętać, że żadne badanie obrazowe nie jest wystarczające do postawienia ostatecznego badania – w tym celu konieczna jest ocena mikroskopowa tkanki zmienionej chorobowo.

RTG

Podstawowym badaniem pozostaje konwencjonalne zdjęcie rentgenowskie – szczególnie w przypadku diagnostyki płuc, kości, piersi oraz przewodu pokarmowego. W przypadku klatki piersiowej radiolog ocenić może upowietrznienie płuc oraz odnaleźć nawet niewielkich rozmiarów guzki. Zmiany położone obwodowo, blisko ściany klatki piersiowej można nakłuć i oddać do badani histopatologicznego. Podejrzenie procesów przebiegających głębiej jest wskazaniem do wykonania badań bardziej szczegółowych jak badanie tomografii komputerowej (TK).

Odmianą zdjęcia rentgenowskiego jest mammografia. Na niej opiera się badanie przesiewowe guzów gruczołu sutkowego, jednak znanych jest wiele ograniczeń tej metody. Trwają pracę nad nowymi sposobami wykrywania guzów jak bardzo obiecujące MBI (Molecular Breast Imaging) oparte na promieniowaniu gamma.

Zdjęcia rentgenowskie znajdują zastosowanie również przy badaniu przewodu pokarmowego. Po za wykrywaniem stanów ostrych na zdjęciu przeglądowym używa się badań z użyciem podwójnego kontrastu (barytu i powietrza, a właściwie dwutlenku węgla). Badania tego typu, choć zajmują ważne miejsce w diagnostyce, ustępują miejsca badaniom endoskopowym.

USG

Ultrasonografia to powszechnie dostępna metoda, często używana jako pierwsza w procesie diagnostycznym. Jest to podstawowe badanie w przypadku nowotworów układu moczowo-płciowego. Służy również jako uzupełnienie mammografii – dzięki niej można zróżnicować wykryte zmiany. Pozwala na ocenę guzów w tkankach miękkich. Wykorzystuje się ją również do oceny zmian jak i do kontroli po resekcji. Specjalną odmianą jest EUS czyli ultrasonografia endoskopowa (wykorzystywana np. w nowotworach przewodu pokarmowego). Polega na wprowadzeniu sondy do jamy ciała i analizie otrzymanego obrazu.

Tomografia komputerowa

Istotą badania jest komputerowa analiza danych o pochłanianiu promieniowania przez różne typy tkanek. Postęp techniczny zwiększył dokładność i jakość obrazu do tego stopnia, że stała się ona badaniem uniwersalnym. Dostępność do tomografii komputerowej jest duża. Jest to metoda bardzo czuła i używa się jej do oceny nowotworów w prawie każdej lokalizacji. Pozwala na ocenę rozległości zmiany, szybkości wzrostu, wykrywanie przerzutów lub wznowy.

Badania endoskopowe

Endoskopia polega na wprowadzeniu do jam ciała urządzenia zakończonego kamerą lub innym układem optycznym. Pozwala na bezpośrednią ocenę makroskopową zmiany oraz pobranie materiału do badania histopatologicznego.

Tomografia rezonansu Magnetycznego (MRI)

Jest to czuła metoda, pozwalająca na wykrywanie i monitorowanie zmian w ośrodkowym układzie nerwowym, tkankach miękkich (mięsaki) oraz jako uzupełnienie metod wcześniej wymienionych.

Scyntygrafia

Scyntygrafia to metoda specyficzna dla określonych grup nowotworów (jak kości czy tarczycy). Polega na wprowadzaniu do organizmu substancji znakowanych radioizotopami, a następnie na obserwacji ich metabolizmu i rozkładu w organizmie.

Pozytronowa tomografia emisyjna (PET)

Pozwala na uwidocznienie miejsc zwiększonego metabolizmu, przez co doskonale nadaje się do wykrywania przerzutów, choć jej wadą jest np. wykrywanie każdego stanu zapalnego.

Badania biochemiczne

Mniej istotne, ale mogące dawać wskazówki podczas diagnostyki są badania laboratoryjne. W surowicy krwi pojawiają się w przebiegu choroby specyficzne markery nowotworowe. Niestety nie są one nigdy w 100% swoiste – to znaczy charakterystyczne tylko dla jednej choroby i ich stężenie może podnosić się w stanie innym niż choroba nowotworowa, bądź wzrost stężenia markera nie świadczy dokładnie o lokalizacji zmiany. Stąd badanie stężenia markerów nie jest zalecanym badaniem przesiewowym. Może natomiast służyć do kontrolowania przebiegu leczenia.

Zmiany mogą pojawiać się również w morfologii (niedokrwistość), czy w składzie jonowym osocza.

Badanie patomorfologiczne

Badaniem rozstrzygającym i podstawowym elementem diagnostyki jest badanie patomorfologiczne. Patomorfolog ocenia pobrany materiał pod mikroskopem, i określa charakter zmian: rodzaj komórek – typ histologiczny, ich grading – stopień złośliwości, zaawansowanie, czy też bardziej specyficzne cechy jak obecność lub brak określonych receptorów i białek na błonach komórek nowotworowych. Materiał może zostać pobrany w czasie biopsji albo badany jest cały guz wycięty podczas operacji (i inne usunięte tkanki jak np. węzły chłonne).

Podstawową informacją, którą przynosi badanie histopatologiczne jest typ nowotworu. Pozwala to na podjęcie odpowiedniego leczenia – skierowanego dokładnie na ten rodzaj komórek nowotworowych. W niektórych przypadkach ma to ogromne znaczenie i zmienia leczenie oraz rokowanie.

Inne ważne cechy guza, których opis przynosi badanie mikroskopowe to tak zwany grading czyli stopień złośliwości histologicznej – ocena jak bardzo komórki odbiegają swoją budową od tkanki z której się wywodzą. Nowotwory źle zróżnicowane (bardzo różniące się morfologicznie i niespełniające funkcji) często rokują gorzej.

Kolejny parametr to patomorfologiczny stopień zaawansowania. Ocena w skali pTNM (opisanej bardziej szczegółowo przy poszczególnych lokalizacjach) opiera się na badaniu mikroskopowym poszczególnych tkanek – jest to ocena obecności mikroprzerzutów w węzłach chłonnych i naciekanie sąsiednich tkanek niewidoczne gołym okiem. Po za tym pozwala to ocenić doszczętność operacji – tkanka nowotworowa jest wycięta zawsze z marginesem tkanki zdrowej – jeśli w tej ostatniej znajdują się komórki nowotworowe nie można mówić o radykalnym zabiegu.

Reasumując jest to najważniejsze i najpewniejsze badanie w dzisiejszej onkologii, na którym opiera się większość schematów leczenia. Po nałożeniu informacji płynących z tego badania na wiadomości wcześniej zebrane, onkolog jest w stanie podjąć odpowiedni sposób leczenia.