Czym są nowotwory?

Wraz z rozwojem medycyny postępowi ulegał wgląd w ludzkie ciało i coraz dokładniejsze poznanie jego budowy. Z początku dzielono je na narządy, później te udało się podzielić na tkanki, a po odkryciu mikroskopu zauważono, że składają się one z olbrzymiej ilości komórek. Dziś wiemy, że również komórka ma skomplikowaną budowę oraz to, że przyczyną niektórych chorób może być nieprawidłowa budowa produktów komórki jak enzymy czy receptory. Idąc jeszcze dalej, do powstania choroby może przyczyniać się nieprawidłowość budowy materiału genetycznego - podstawowej formy informacji zawartej w ludzkim organizmie. Ludzkie DNA można porównać w uproszczeniu do bardzo obszernego zestawu instrukcji, na podstawie którego komórka dzieli się, wytwarza odpowiednie białka, a nawet może ulec apoptozie - czyli po prostu obumrzeć.

Budowa i funkcjonowanie organizmu to nieustający, dynamiczny proces. Komórki stale obumierają i dzielą się, a stare zastępowane są nowymi. Dotyczy to całego organizmu. Szacuje się, że ciało człowieka jest nieustannie odbudowywane co kilka lat. U osoby zdrowej istnieje zatem stała równowaga pomiędzy śmiercią i podziałami komórkowymi.

W tych zjawiskach zachodzących w każdym organizmie, należy dopatrywać się podstaw powstawania nowotworów. Uważa się, że nieprawidłowości w informacji genetycznej mogą prowadzić do zaburzenia wspomnianej równowagi. Poprzez błędy w zapisie i odczycie komórkowego DNA oraz nawarstwienie się czynników do tego prowadzących, dochodzi do unieśmiertelniania pewnej populacji komórek, które dzielą się bez ograniczeń i możliwości zahamowania tego procesu. 

W prawidłowym cyklu, obumarła komórka jest zastępowana komórką tego samego rodzaju i zachowana jest ciągłość wykonywanych przez nią funkcji. W przypadku powstawania komórek nieprawidłowych, nie spełniają one odpowiednich dla ich pochodzenia czynności (są pewne wyjątki od tej zasady, nie mniej jednak, choroba nowotworowa zawsze zaburza równowagę organizmu). Nieograniczony podział komórek, który nie podlega kontroli, powoduje powstanie masy tkankowej - nowotworu, a gdy komórki tracą kontakt z podłożem na którym się znajdują, prowadzi do tworzenia przerzutów. Proces powstania tych zmian to kancerogeneza (karcinogeneza).

Ryc. Najczęstsze nowotwory złośliwe: rak płuca,  jelita grubego, rak skóry. żołądka, dodatkowo u mężczyzn rak prostaty, krtani, jądra (u młodych mężczyzn), a u kobiet rak piersi, jajnika oraz rak szyjki macicy.

Warto zdawać sobie sprawę, że choroby nowotworowe nie są schorzeniami nowożytnymi, czy też dotyczącym wyłącznie człowieka. Już Hipokrates opisywał przypadki zachorowań i opisy jak sobie radzić z tą chorobą, a współczesne badania wskazują na obecność śladów zmian nowotworowych w zmumifikowanych ciałach sprzed tysięcy lat. Starożytności sięga też najstarsza metoda leczenia jaką w tym przypadku jest chirurgia. Dziś poznanie budowy komórki, jej cyklu, odczytanie i zrozumienie informacji zawartej w ludzkim DNA oraz intensywne badania pozwalają co raz lepiej i skuteczniej wykrywać i leczyć choroby nowotworowe.

Kancerogeneza (nowotworzenie)

Kancerogeneza jest skomplikowanym procesem zwykle zajmującym lata. Szacuje się, że aż 80% przypadków jest spowodowanych zadziałaniem czynnika zewnętrznego jak promieniowanie, zakażenie określonym wirusem, czy np. rakotwórcze substancje chemiczne. Do całego procesu mogą również predysponować pewne skłonności genetyczne dzielone na silne i słabe. Silne predyspozycje genetyczne to wrodzone zespoły nieprawidłowości znacznie zwiększające szanse zachorowania (nawet do 100%). Pozostałe to osobnicze „tło genetyczne” powstałe na skutek dziedziczenia od przodków genów mniej lub bardziej dających szansę na chorobę. Nie można jednak powiedzieć, że nowotwór jest dziedziczną chorobą genetyczną.

Czy to z przyczyn zewnętrznych, czy z powodu predyspozycji genetycznych pierwszym etapem kancerogenezy jest inicjacja. Jest to pojedyncza mutacja w komórce - błąd w kodzie genetycznym. Komórka jest wyposażona w wyrafinowane systemy wykrywania i naprawy mutacji o ogromnej skuteczności. Jeśli jest to możliwe, to DNA zostaje naprawione, w przeciwnym przypadku komórka uruchamia cykl procesów prowadzących do jej śmierci. Zdarzają się jednak sytuacje, w których zmieniony kod genetyczny pozostaje niezauważony, bądź komórka nie wchodzi w cykl apoptozy (zaprogramowanej śmierci). Mutacja w DNA nie jest jednorodna dla wszystkich typów nowotworów (choć w wielu może być podobna) dotyczyć może różnych genów. Jeśli omówiona i przetrwała mutacja zaszła w obrębie genów odpowiedzialnych za cykl komórkowy, czy  wspomniany system naprawczy DNA, może to prowadzić do powstania nowotworu. Jest to zależne od kolejnego etapu jakim jest promocja.

W czasie drugiej fazy kancerogenezy – promocji - następuje zwiększenie tempa zmian w komórce, pogorszenia jej funkcji i niestabilności genomu. Białka komórki przestają spełniać właściwe funkcje (jak reperacja DNA), dochodzi do dalszych niekontrolowanych mutacji. Powstaje populacja nowych komórek, a genom, czyli cały garnitur genów danej osoby, staje się niestabilny.  Powstaje tak zwany carcinoma in situ. Na tym etapie wykryta zmiana jest jeszcze niegroźna, gdyż daje szansę na całkowite wyleczenie poprzez jej usunięcie (np. usunięcie dysplazji szyjki macicy czy usunięcie polipów jelita grubego za pomocą endoskopu). W przeciwnym przypadku dochodzi do jej zezłośliwienia.

Trzeci etap to progresja. Jest ona zaawansowanym i trudnym zjawiskiem. Rosnący guz wytwarza substancje, które powodują wzrost w jego obrębie naczyń krwionośnych, które zaopatrują go w tlen i substancje odżywcze. Nieustające mutacje prowadzą do powstania coraz to nowych rodzajów komórek. Poprzez proces selekcji wybierane są te, które mają największą zdolność do przeżycia. Z czasem komórki oddzielają się od tak zwanej macierzy tkankowej, czyli od swojego podłoża. Zaczynają naciekać tkanki położone w ich otoczeniu, a w późniejszym stadium zaawansowania choroby, atakują już węzły chłonne i odległe narządy.

Niedawno udało się udowodnić teorię, według której tylko część komórek w obrębie guza się dzieli. Są to tak zwane nowotworowe komórki macierzyste. Być może te najnowsze dane wpłyną na sposób leczenia i postępowania w przyszłości.

AdobeStock.jpeg Wraz z rozwojem medycyny postępowi ulegał wgląd w ludzkie ciało i coraz dokładniejsze poznanie jego budowy. Z początku dzielono je na narządy, później te udało się podzielić na tkanki, a po odkryciu mikroskopu zauważono, że składają się one z olbrzymiej ilości komórek. Nowotwór cykl komórki kancerogeneza predyspozycje podział komórek Czym są nowotwory Rodzaje nowotworów testowe szłowo kluczowe Czym są?