Diagnostyka
Diagnostyka nowotworu trzustki składa się z zebrania wywiadów od pacjenta, badania lekarskiego, wykonania badań laboratoryjnych krwi, badań obrazowych, a także często z biopsji guza.
Badanie przedmiotowe
Lekarz bada pacjenta, oceniając m.in. stan odżywienia, obecność żółtaczki lub innych zmian na skórze, powiększenie węzłów chłonnych, wątroby, pęcherzyka żółciowego lub obecność innych guzów w jamie brzusznej.
Badania krwi
Zwykle wykonywane są ogólne badania mające na celu ocenę stanu ogólnego i stanu odżywienia, funkcji i wydolności wątroby oraz innych narządów. Wśród specyficznych dla nowotworów markerów bada się stężenie antygenu rakowopłodowego (CEA) oraz markera Ca 19-9. Nie są one jednak typowe dla raka trzustki i mogą wzrastać w innych nowotworach i czasem chorobach łagodnych (zwłaszcza marker Ca 19-9). Ponadto ich stężenie może pozostać prawidłowe pomimo obecności nowotworu, zwłaszcza w przypadkach małych guzów. Wysokie stężenie markera Ca 19-9 związane jest z gorszym rokowaniem.
Przy podejrzeniu guza neuroendokrynnego oznacza się również chromograninę A oraz czasami hormony, które mogą być produkowane przez guz.
Badania obrazowe
Ultrasonografia jamy brzusznej
Jest to wstępne badanie obrazowe: tanie, niezwiązane z promieniowaniem jonizującym, bezpieczne i nieinwazyjne. Ultrasonografia może pokazać guza trzustki, ale nie zawsze, gdyż często nie udaje się dostatecznie dobrze uwidocznić trzustki (np. z powodu otyłości czy gazów jelitowych). USG nie oceni również dokładnie, czy guz może zostać usunięty chirurgicznie, chociaż może wykazać obecność przerzutów do wątroby lub powiększone węzły chłonne. Pod kontrolą USG można wykonać biopsję guza.
Tomografia komputerowa jamy brzusznej z kontrastem dożylnym
Jest to podstawowe badanie służące zarówno do postawienia rozpoznania guza trzustki, jak i oceny jego stopnia zaawansowania, w tym ustalenia możliwości leczenia chirurgicznego.
Rezonans magnetyczny jamy brzusznej
Ma porównywalny z tomografią komputerową stopień czułości wykrywania oraz określania zaawansowania i resekcyjności zmiany. Jest zalecany głównie u osób, u których nie można podać kontrastu do tomografii, np. z powodu uczulenia lub w razie wątpliwości diagnostycznych.
Endosonografia
Endosonografia jest najczulszym badaniem wykrywającym małe guzy (poniżej 2 cm), jak również dokładnie ocenia miejscowe zaawansowanie guza.
Pod kontrolą endosonografii można wykonywać biopsje guzów trzustki (w tym zmian torbielowatych), jak również np. węzłów chłonnych do dalszej analizy.
Endoskopowa pankreatografia wsteczna (ECPW)
Jest rzadko stosowana w diagnostyce nowotworów trzustki, z wyjątkiem guzów okołobrodawkowych. ECPW wykonywane jest głównie w celu leczenia żółtaczki mechanicznej (spowodowanej blokadą przez guz odpływu żółci z wątroby), co odbywa się poprzez założenie rodzaju rurki (tzw. stentu plastikowego lub z metalowej siatki) do dróg żółciowych. W trakcie ECPW można również pobrać do badania mikroskopowego materiał z dróg żółciowych lub brodawki Vatera.
Scyntygrafia receptorowa
Pozwala na lokalizację pierwotnego guza neuroendokrynnego i jego przerzutów, służąc zarówno do diagnostyki, kwalifikacji do leczenia tzw. receptorami somatostatyny, jak i monitorowania efektów leczenia guzów neuroendokrynnych. Za szczególnie czułe badanie uważa się scyntygrafię receptorową PET znakowaną galem.
Scyntygrafia nie wykrywa jednak wszystkich guzów neuroendokrynnych, gdyż niektóre z nich nie wytwarzają receptorów do używanego jako znacznik hormonu (somatostatyny); zdarza się tak zwłaszcza w przypadkach tzw. guzów niskozróżnicowanych.
Laparoskopia
Jest rzadko wykonywana, gdyż zwykle inne badania diagnostyczne wystarczają do postawienia rozpoznania i ustalenia leczenia. Przeprowadzana jest w razie istotnych wątpliwości diagnostycznych lub do ostatecznej oceny stopnia zaawansowania. W czasie laparoskopii możliwe jest pobranie biopsji.
Biopsja
Biopsja polega na pobraniu komórek (biopsja cytologiczna) lub fragmentu tkanki (biopsja histologiczna) z podejrzanego miejsca (guza, węzła chłonnego) do badania pod mikroskopem. Biopsja pozwala ustalić, czy zmiana jest łagodna, czy złośliwa, a czasem nawet typ morfologiczny nowotworu. Nie zawsze jednak brak komórek złośliwych w biopsji świadczy o łagodnym charakterze zmiany (pod mikroskopem bada się jedynie mały wycinek guza, który w pobranym fragmencie mógł nie zawierać nieprawidłowych komórek). Z tego powodu, jeśli guz trzustki w badaniach obrazowych wygląda na zmianę złośliwą i można go usunąć chirurgicznie, operację wykonuje się bez biopsji. Biopsję można natomiast przeprowadzić w sytuacji istotnych wątpliwości diagnostycznych i zawsze, gdy planowane jest nieradykalne leczenie onkologiczne (np. przed paliatywną chemioterapią).