Objawy, wczesne wykrycie
Objawy raka trzustki występują zazwyczaj późno, gdy nowotwór jest już zaawansowany. Symptomy raka trzustki wynikają zarówno z miejscowego działania guza (np. ucisku na sąsiednie struktury), powstania odległych przerzutów, jak i ogólnego wpływu choroby nowotworowej na organizm.
W guzach neuroendokrynnych, hormonalnie czynnych występują (omówione poniżej) zespoły kliniczne wynikające z nadmiernej sekrecji hormonów. Należy podkreślić, że wiele objawów obserwowanych w raku trzustki stwierdza się w innych chorobach, także nienowotworowych.
Ból brzucha
Ból brzucha typowy dla raka trzustki jest zwykle zlokalizowany w nadbrzuszu, często promieniuje do kręgosłupa. Ból może być stały (także w nocy) lub epizodyczny, o różnym nasileniu. Czasem zmniejsza się w pozycji tzw. embrionalnej (na boku z podkurczonymi nogami).
Żółtaczka
Żółtaczką nazywamy żółte zabarwienie skóry, błon śluzowych i oczu (białkówek), wywołane nadmiernym stężeniem bilirubiny w surowicy krwi. Czasem może jej towarzyszyć odbarwienie stolca i ściemnienie moczu oraz świąd skóry.
Żółtaczka w raku trzustki spowodowana jest uciskiem dróg żółciowych przez guz (przede wszystkim głowy trzustki lub brodawki Vatera) lub przez powiększone węzły chłonne i utrudnieniem odpływu żółci (zawierającej bilirubinę) z wątroby do jelita, a także uszkodzeniem wątroby przez przerzuty nowotworowe. Obie te przyczyny mogą współistnieć.
Chudnięcie, brak apetytu
Typowym objawem choroby nowotworowej jest postępujące chudnięcie (po części może być wywołane zaburzeniami trawienia i cukrzycą) oraz brakiem apetytu.
Nudności, wymioty, objawy dyspeptyczne, biegunka
Objawy mogą być spowodowane zarówno ogólnym wpływem choroby nowotworowej na organizm, w tym na układ nerwowy odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie przewodu pokarmowego, zaburzeniem trawienia, jak też uciskiem i zwężeniem przewodu pokarmowego (zwykle dwunastnicy) przez rozrastający się guz.
Cukrzyca
Pacjenci z rakiem trzustki często mają cukrzycę lub tzw. upośledzoną tolerancję glukozy. Zdarza się, że świeżo wykryta cukrzyca może być pierwszym objawem raka trzustki. Po leczeniu raka trzustki u niektórych pacjentów cukrzyca może ulec złagodzeniu.
Incydenty zakrzepowo-zatorowe, zakrzepica żył układu głębokiego, zatorowość płucna, wędrujące zakrzepowe zapalnie żył powierzchownych
Rak trzustki wytwarza związki, które sprzyjają tworzeniu się skrzeplin w układzie żylnym i tym samym jest znaną (ale nie jedyną) przyczyną zakrzepicy żył układu głębokiego, zatorowości płucnej oraz powierzchownego wędrującego zakrzepowego zapalnie żył.
Inne objawy
Depresja, podskórne guzki z martwicą tkanki tłuszczowej (panniculitis), nawracające zapalenia trzustki.
Objawy związane z guzami neuroendokrynnymi produkującymi hormony
Ponad połowa guzów neuroendokrynnych nie wydziela związków czynnych biologicznie i nie powoduje poniższych symptomów).
Gastrinoma
Guz produkuje gastrynę stymulującą komórki żołądka do wydzielania kwasu solnego. W wyniku nadmiaru kwasu w przewodzie pokarmowym tworzą się liczne owrzodzenia (głównie żołądka i dwunastnicy), które mogą krwawić. Dodatkowo może wystąpić biegunka i chudnięcie.
Glukagonoma
Guz wydzielający glukagon, hormon podwyższający stężenie glukozy w surowicy krwi. Objawem glukagonoma może być cukrzyca (zwykle łagodna), wyniszczenie, chudnięcie, zapalenie języka i zajady, zakrzepy oraz rodzaj zapalenia skóry (tzw. wędrujący rumień nekrolityczny).
Insulinoma
Guz produkuje insulinę, hormon obniżający stężenie glukozy we krwi. Jako efekt nieadekwatnej sekrecji insuliny dochodzi do znacznych spadków stężenia glukozy (hipoglikemii), objawiających się m.in. znacznym osłabieniem, niepokojem, potami, drżeniem rąk, uczuciem nagłego głodu, biciem serca, zaburzeniami widzenia, a nawet utratą przytomności i drgawkami.
Somatostatinoma, VIPoma, PPoma
Bardzo rzadkie nowotwory, wydzielające odpowiednio: somatostatynę, wazoaktywny peptyd jelitowy lub polipeptyd trzustkowy. Wśród objawów związanych z tymi nowotworami częsta jest biegunka (nawet bardzo obfita, wodnista).
Wczesne wykrycie
Nowotwory trzustki zwykle dają objawy kliniczne wtedy, gdy choroba jest już zaawansowana, co znacznie utrudnia ich wczesne wykrycie (pacjenci późno zgłaszają się do lekarza). Z drugiej strony nie ma prostego, taniego i bezpiecznego badania wykrywającego wczesne postacie raka trzustki. Należy tu zwłaszcza podkreślić nieprzydatność oznaczania markera Ca 19-9, substancji, której stężenie może w tym nowotworze wzrastać. Z tego powodu, jak i z powodu stosunkowo rzadkiego występowania raka trzustki w ogólnej populacji, nie prowadzi się powszechnych badań przesiewowych tego nowotworu.
Nie ma również ustalonego sposobu skriningu wśród osób szczególnie zagrożonych rozwojem raka. Najczęściej proponuje się udział w badaniach klinicznych mających na celu wyłonienie najlepszego sposobu nadzoru. Obecnie w tego typu eksperymentalnych programach zwykle stosuje się okresowe badania endosonograficzne (EUS). Badania genetyczne wykonywane powinny być nierutynowo, po ocenie indywidualnych wskazań przez zespół specjalistów, w tym lekarza genetyka.
