Leczenie
Leczenie wszystkich nowotworów, w tym trzustki, dzieli się na radykalne, czyli mające na celu całkowite wyleczenie pacjenta, i paliatywne, dzięki któremu można uzyskać zmniejszenie objawów i wydłużenie czasu przeżycia.
Leczenie guzów części zewnątrzwydzielniczej (głównie gruczolakoraka trzustki)
Leczenie radykalne (chirurgiczne)
Jedynym leczeniem radykalnym gruczolakoraka trzustki jest usunięcie guza w czasie zabiegu chirurgicznego. Niestety, z powodu skąpoobjawowego przebiegu choroby zwykle wykrywa się guz późno, w wysokim stopniu zaawansowania. Dlatego też jedynie niewielka część nowotworów może być resekowana (zwykle kilka procent). Główną przyczyną nieoperacyjności nowotworu jest naciekanie dużych naczyń lub obecność odległych przerzutów. W zależności od lokalizacji guza wykonuje się usunięcie: głowy trzustki (operację Whipple’a lub jej modyfikacje), ogona trzustki (dystalną pankreatektomię) lub całej trzustki (czasem w guzach trzonu trzustki). W zależności od typu operacji, oprócz resekcji części trzustki, dokonuje się usunięcia pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych, dwunastnicy, śledziony, części żołądka. Operacje trzustki są poważnymi zabiegami, obarczonymi istotnym odsetkiem powikłań (najczęściej wynikających z nieszczelności i wycieku z różnych zespoleń, zakażeń lub krwawienia), łącznie z możliwością zgonu. Chirurgiczne wycięcie nowotworu trzustki nie jest równoznaczne z jego wyleczeniem, gdyż komórki nowotworowe mogą pozostać w organizmie i doprowadzić do nawrotu choroby zarówno w miejscu pierwotnej lokalizacji guza, jak i w odległych narządach (przerzuty). Wznowa raka po operacji zdarza się stosunkowo często, dlatego w celu zwiększenia szans na wyleczenie coraz częściej stosuje się tzw. leczenie uzupełniające (samą chemioterapię albo skojarzoną z radioterapią), które może mieć miejsce po operacji (tzw. leczenie adjuwantowe) lub przed operacją (leczenie neoadjuwantowe).
Większość badań wskazuje na korzystny wpływ terapii adjuwantowej (zwykle z zastosowaniem takich leków, jak gemcytabina lub 5-fluorouracyl), jednak aby to leczenie mogło być bezpiecznie, pacjent nie może mieć komplikacji pooperacyjnych (np. zakażenia). Leczenie neoadjuwantowe (przed operacją) nie jest standardowym postępowaniem i zwykle rozważa się jego zastosowanie u chorych z lokalnie zaawansowanym guzem trzustki, z zamiarem zmniejszenia guza i uzyskania możliwości jego chirurgicznego wyleczenia.
Leczenie paliatywne
Główną metodą paliatywnego leczenia nowotworu trzustki jest chemioterapia, która u części pacjentów może prowadzić do zmniejszenia objawów choroby nowotworowej oraz wydłużyć okres przeżycia. Podstawowym lekiem jest gemcytabina (rzadziej 5-fluorouracyl), stosowana sama bądź w połączeniu z innymi lekami (najczęściej kapecytabiną lub erlotinibem). Rzadziej stosowane mogą być inne schematy leczenia, np. FOLFIRINOX (5-fluorouracyl, leukoworyna, irynotekan, oksaliplatyna). Chemioterapia powoduje (w różnym stopniu w zależności od podawanych leków) działania niepożądane, takie jak nudności i wymioty, utratę apetytu, biegunkę, pieczenie jamy ustnej, ogólne osłabienie, uszkodzenie szpiku, które mogą być bardziej nasilone i częstsze w terapii skojarzonej. Chemioterapia może być stosowana w połączeniu z radioterapią (chemioradioterapia), co rozważa się zwłaszcza w przypadkach miejscowo zaawansowanych guzów. Chemioradioterapia obarczona jest jednak wyższym odsetkiem powikłań.
W leczeniu żółtaczki wywołanej uciskiem guza na drogi żółciowe można wytworzyć chirurgicznie tzw. omijające zespolenia żółciowe lub też częściej zakłada się w czasie endoskopii rodzaj specjalnej rurki (stentu/protezy plastikowej lub metalowej), która niweluje ucisk i naciek nowotworu na drogi żółciowe. Stenty te z czasem mogą utracić drożność i wówczas powtarza się zabieg endoskopowy z wymianą i założeniem nowej protezy.
Leczenie chirurgiczne nie powoduje nawrotów żółtaczki mechanicznej, ale obecnie preferuje się zabiegi endoskopowe, które są mniej inwazyjne i przez to lepiej znoszone przez ciężko chorych pacjentów. Niedrożność dwunastnicy wywołana naciekiem nowotworu zwykle jest wskazaniem do wykonania chirurgicznych zespoleń omijających dwunastnicę.
Ważnym aspektem leczenia raka trzustki jest leczenie przeciwbólowe (które często wymaga stosowania wielu leków, w tym silnych leków narkotycznych; czasem działanie przeciwbólowe wywiera również radioterapia) oraz leczenie niewydolności wewnątrzwydzielniczej (cukrzycy) i zewnątrzwydzielniczej trzustki, z suplementacją enzymów trzustkowych.
Leczenie guzów części wewnątrzwydzielniczej (neuroendokrynnej)
Leczenie radykalne
Podstawowym leczeniem raka neuroendokrynnego jest operacyjne wycięcie guza. Wykonuje się wtedy te same rodzaje zabiegów chirurgicznych co w przypadkach guzów z części wewnątrzwydzielniczej; ponadto w niektórych NET możliwe jest miejscowe usunięcie guza, tzw. enukleacja. Zwykle resekuje się również okoliczne węzły chłonne. W guzach hormonalnie czynnych w okresie okołooperacyjnym podaje się lek hamujący wydzielanie hormonów (somatostatynę). Chirurgicznie można również usuwać przerzuty guza neuroendokrynnego do wątroby.
Leczenie paliatywne
Dotyczy leczenia przerzutów do wątroby, co wydłuża czas przeżycia i pomaga ograniczyć objawy hormonalne nowotworu. Wykonuje się tzw. zabiegi ablacyjne, niszczące miejscowo guz, takie jak: selektywna embolizacja (zamknięcie naczynia odżywiającego guz), chemoembolizacja (połączenie embolizacji z miejscową chemioterapią), radioablacja (niszczenie guza falą o częstotliwości radiowej), terapia izotopowa (stosuje się analogi somatostatyny, znakowane izotopem promieniotwórczym, co dotyczy guzów, które posiadają receptory dla somatostatyny; metoda ta jest stosowana również przy innych lokalizacjach).
W leczeniu przerzutów do wątroby guzów neuroendokrynnych możliwe jest również przeszczepienie wątroby, ale tylko wtedy, gdy nie ma zmian wtórnych poza wątrobą. Leczenie to rozważa się głównie wtedy, gdy występują jeszcze nasilone objawy hormonalne nowotworu.
Chemioterapia ma ograniczoną skuteczność. Wskazana jest zwykle wówczas, gdy inne metody są nieskuteczne i dochodzi do postępu choroby. Stosuje się leczenie wielolekowe w zależności od stopnia zróżnicowania nowotworu.
Ponadto w leczeniu guzów neuroendokrynnych stosuje się leki mające na celu opanowanie objawów hormonalnych – inhibitory pompy protonowej w guzie gastrynowym, co umożliwia zmniejszenie ilości wydzielania kwasu solnego w żołądku, i diazoksyd w guzie insulinowym hamujący wydzielanie tego hormonu. Somatostatyna i jej anologi mogą zarówno łagodzić objawy guzów czynnych hormonalnie, jak też wykazują pewne działanie przeciwnowotworowe.
W leczeniu niektórych typów guzów neuroendokrynnych trzustki, nieoperacyjnych lub z przerzutami, szczególnie u tych pacjentów, u których dochodzi do postępu choroby, skuteczna okazała się terapia celowana lekami biologicznymi (sunitnib lub ewerolimus).
