Nowotwór wątroby
Objawy, wczesne wykrycie

Objawy, wczesne wykrycie

Rak wątrobowo-komórkowy zazwyczaj nie daje charakterystycznych objawów. Zważywszy, że w większości przypadków rozwija się u chorych z marskością wątroby, to jedynym sygnałem dla lekarza obserwującego u pacjenta różne objawy przewlekłej choroby wątroby może być pogorszenie bez uchwytnej przyczyny stanu klinicznego, wyrażające się narastającą żółtaczką, utratą wagi ciała, obrzękami, a nawet wodobrzuszem lub encefalopatią (uszkodzeniem mózgu). Rak wątroby jest jednym z szybciej rosnących i źle rokujących nowotworów. Czas podwojenia masy guza wynosi 4-6 miesięcy. Do wczesnego wykrycia raka wątroby, stwarzającego szansę skutecznego leczenia dochodzi niestety rzadko. U większości chorych nowotwór wykrywany jest przypadkowo jako zmiana ogniskowa w czasie USG wykonywanego z innych powodów (rys. 3).

Rysunek 3. Obraz USG raka wątrobowo-komórkowego (HCC) u chorego z marskością

Jak wspomniano, wczesne wykrycie raka wątroby jest niezmiernie ważne, ponieważ tylko chorzy z guzem o małych rozmiarach, bez zmian satelitarnych i bez przerzutów mogą być leczeni z nadzieją dłuższego przeżycia. Nie ma żadnego badania laboratoryjnego, w tym również „markera nowotworowego”, ani zestawu badań, które pozwalałyby na wczesne i pewne rozpoznanie raka wątroby. Jeden z tak zwanych markerów nowotworowych –alfa fetoproteina (AFP)– uznawana powszechnie za dobry wskaźnik raka wątroby nie jest przydatna do wczesnego rozpoznawania raka wątroby, ponieważ ani nie wykrywa wszystkich przypadków, ani nie jest charakterystyczna tylko dla tej jednostki chorobowej. Podkreślić należy, że u 20-25% chorych z raka wątroby stężenia tego markera są prawidłowe, nawet wówczas, gdy guz jest pokaźnych rozmiarów. Badania obrazowe, takie jak USG, tomografia komputerowa (TK) czy badanie rezonansem magnetycznym (MR), są lepszym testem niż testy laboratoryjne do wykrywania raka wątroby. Spośród różnych technik obrazowych najbardziej przydatne do wczesnego wykrywania HCC jest USG – badanie tanie, łatwe do wykonania i powszechnie dostępne. TK, MR oraz pozytronowa emisyjna tomografia (PET) z uwagi na małą dostępność, koszty i skomplikowaną procedurę nie są rekomendowane jako metody diagnostyczne raka wątroby.

Ostatnio na podstawie wieloletnich badań w różnych regionach świata, a szczególnie na terenach dużej częstości występowania tego nowotworu, wypracowano strategię wczesnego rozpoznawania, która jest przyjęta przez towarzystwa zarówno hepatologiczne, jak i onkologiczne. Według tych zaleceń najskuteczniejszym sposobem wczesnego rozpoznania jest systematyczny nadzór chorych, u których stwierdzono zwiększone ryzyko wystąpienia tego nowotworu. Nadzór polega na wykonywaniu USG wątroby co 6 miesięcy. Równoczesne oznaczanie stężenia AFP w surowicy krwi nie jest uwzględnione w tych rekomendacjach, ale  w wielu krajach, które nadzór chorych ze zwiększonym ryzykiem raka wątroby wprowadziły już przed laty, AFP jest oznaczana, ponieważ jest testem tanim, prostym, dostępnym i w niektórych przypadkach niepewnych zmian ogniskowych wUSG może ułatwić rozpoznanie. Charakterystykę chorych ze zwiększonym ryzykiem raka wątroby i mających szansę na zakwalifikowanie do leczenia przedstawia tabela 1.

* zalecenia EASL i EORTC uwzględnione są w dalszych częściach niniejszego opracowania

Tabela 1.  Grupy zwiększonego ryzyka raka wątroby, u których zalecany jest nadzór USG w kierunku wczesnego wykrycia raka (wg EASL i EORTC, 2012).

Skala Child-Pugha używana jest do określenia rokowania w niewydolności wątroby.